اولاد: دیو یا انسان؟(بررسی هویّت اولاد بر مبنای نگاره‌های شاهنامه)

برای حلّ ابهامات متنی شاهنامه، از منابع متعدّدی استفاده شد‌ه است؛ نظیر متون تاریخی، متون اساطیری، فرهنگ­های لغت، متون حماسی و ... . امّا تاکنون به منابع تصویری به‌مثابة منبعی در شاهنامه­پژوهی توجه نشده است. مقصود از منابع تصویری، نگاره­های نسخ مصوّر شاهنامه است. این نگاره­ها بیشتر با رویکردی تزئینی و هنری بررسی شده و تاکنون از آن­ها به‌مثابة یک منبع پژوهشی استفاده نشده‌است. این جستار سعی دارد تا به منابع تصویری، با رویکردی پژوهشی نظر کرده و از آن برای رفع ابهامات متنی شاهنامه بهره بگیرد. یکی از ابهامات شاهنامه، هویّت اولاد است. در شاهنامه دربارة هویّت اولاد توضیح چندانی داده نشده‌است. این ابهام متنی به ابهام تصویری منجر شده­ به‌گونه‌ای که در نگاره‌ها نیز به تبع متن، اولاد با هویّتی دوگانه ترسیم شده‌است. این جستار هویّت اولاد را در نگاره­های شاهنامه جستجو کرده و سپس به چرایی گزینش هویّتِ دوگانة اولاد در نگاره­ها پاسخ می­گوید. پژوهش­های متنی، اولاد را با هویّت دیو معرّفی می­کنند. پژوهش حاضر، ضمن نظر داشتن به پژوهش­های متنی، درصدد است تا هویّت اولاد را از لابه­لای منابع تصویری جستجو کند. این پژوهش با بررسی قدمت نگاره­ها، بررسی قدیم­ترین نسخ مصوّر شاهنامه، کمیّت نگاره­ها، ارتباط نگاره با متن، تمرکز مکانی نگاره­ها و ... هویّت انسان را برای اولاد مکشوف می­سازد. همچنین نشان می­دهد که خاستگاه هویّت دیو برای اولاد، ایران نیست بلکه این استنباط منشأ هندی دارد؛ حال‌آنکه تصوّر اولاد به ‌مثابة انسان، دارای خاستگاه ایرانی است.